Inventario de Campás

Catedral de Santa María - LUGO (GALICIA)

(Referencia: 670)



Descricion Carlos SARTHOU CARRERES nos seus Catedrales de España (1945ca) fala por dúas veces das torres da Catedral e do seu aspecto exterior::
La más notable puerta de esta catedral, por su sabor arcaico, es la del Norte, por su valiosa estatua del tímpano, románica, Sede Majestatis o Cristo bendiciendo. La fachada principal es de 1763 a 1772, dirigida por J Bort, de la escuela de F. Borromino. Fachada algo barroca y muy profana, salvo las estatuas religiosas que la coronan, que por cierto no son de buena ejecución. Salvan esta frontera las esbeltas torres gemelas que la flanquean, con balcones en lo alto y templetes finales sobre terraza. Junto a la cabecera del templo perdura otra vieja torre de dobles ventanales por lado en sus cuerpos superiores y terraza final con balaustrada. Su planta está adosada al crucero y es románica, y arriba es obra protorrenaciente. El interior del templo recompensa al visitante de la desagradable impresión de afuera...
La actual fachada del templo catedralicio, que reemplazó a la primitiva, bellísima por cierto y del siglo XII, fué hecha aproximadamente por el año 1765, y es obra de don Julián Bort, director de Reales Obras en el Departamento de El Ferrol...
La torre del reloj es de la segunda mitad del siglo XVI; las dos de la fachada principal son del tiempo de ésta, hasta el remate de la misma, y en la parte superior son del año de 1890, obra del arquitecto don Nemesio de Cobreros.

Como sempre, ningunha referencia ás campás ou á súa localización, excepto esa vaga alusión ao reloxo. Certamente esa é a torre do reloxo, pero tamén das campás litúrxicas, que a pesar de ser coetáneas da remodelación da fachada, non foron dispostas naquelas torres senón nesta, aínda que gardando, como é habitual unha localización diferente para sinalar os seus diversos usos.
Protección Ben: Catedral de Santa
María Comunidade Autónoma: C. A. Galicia
Provincia: Lugo
Municipio: Lugo
Categoría: Monumento
Código: (R. I.) - 51 - 0000708 - 00000
Rexistro: (R. I.) REXISTRO BIC INMOBLES: Código definitivo
Data de Declaración: 03-06-1931
Data Boletín Declaración: 04-06-1931
Fonte: Ministerio de Cultura (2008)
Graffitti Hai diversos grafitos no campanario que non puidemos documentar.
Na terraza, debaixo das campás do carillón, pon "1956"
Estado actual Hai tres conxuntos de campás, con diversos usos e estado de conservación. Mentres o reloxo segue en funcionamento (cousa admirable para os tempos que corren e digna de protección) e as súas dúas campás seguen soando os cuartos e as horas, han enmudecido as campás do carillón, que tocaba unha melodía simple (a pesar dunhas instalacións complexas que permitían maiores combinacións melódicas).
A instalación de campás litúrxicas é de uso exclusivamente manual. Con todo, este valor engadido patrimonial vese limitado posto que, ao non haber elementos auxiliares para os toques cotiáns, soamente tócanse para grandes ocasións de festa ou de loito, permanecendo a maior parte dos días en silencio, tanto para os sinais de coro diario como para os cotiáns toques de oración e outros sinais habituais.
Acústica, afinación das campás Hai diversos elementos, peculiares desta torre, que modifican a sonoridad do conxunto; algúns poderían ser mellorados.
En primeiro lugar, e máis importante, está a localización das campás do reloxo. Por acústica e prol mellor distribución de masas, é habitual dispor arriba a campá dos cuartos e debaixo a das horas. Con todo, nesta torre, a campá das horas conserva aínda a súa localización orixinal, incluíndo os tirantes de ferro para a súa fixación, mentres que a dos cuartos, dous séculos posterior, atópase situada dentro do tambor de pedra que serve de soporte ao campanil de ferro forxado, limitando así a súa potencia sonora polo menos nun 50%.
As campás do carillón, aproximadamente afinadas, ao estar situadas no chan da terraza expanden menos o seu son. Certamente non ven desde a rúa, pero tampouco se oirían se funcionasen.
A colocación das campás litúrxicas é singular e única en todas as Catedrais estudadas; por iso debe ser mantida. Non é habitual que o eixo metálico, de grandes dimensións, "conecte" acusticamente a campá á fábrica da torre e transmita igualmente as vibracións do bronce directamente ao muro. No entanto este é un elemento diferencial, tamén no referente á acústica, e debese ser mantido.
Pombas e outras pragas Hai unha limitada presenza de aves na torre. No entanto teñen o malo costume de depositar os seus excrementos na parte interior da campá, exclusivamente, modificando a súa sonoridad e afectando sen dúbida á súa conservación.
Debería instalarse algún sistema de protección pasivo, na parte superior dos yugos das campás, para evitar que se pousen. Esta defensa debe quitarse, de xeito rápido, para os toques de campás, ou polo menos non interferir na súa execución.
Probablemente sexa tamén preciso un mantemento regular da sala de campás.
Campás A única documentación coñecida destas campás era o texto de CALVETE, que como é habitual utiliza fontes da propia catedral, sen citalas. Aparte dalgunhas diferenzas de autores e datas, así como un gran desfasamento co diámetro da campá litúrxica maior, hai unhas omisións de gran interese: non se citan nin as campás do carillón, relativamente modernas, nin as máis antigas e importantes do reloxo. Dá a impresión que estas campás pertencen a "outro mundo" e xa que logo non se incluíron na lista das campás da Catedral.
CampanaCALVETEDocumentación
Mariana (menor)Ø 43 (1725)Ø 44 DIONISIO ALONSO (1719)
Mariana (maior)Ø 52 (1725)Ø 53 DIONISIO ALONSO (1719)
San José, a SardineraØ 65 JOSÉ CARBALLO (1920)Ø 64 JOSÉ CABRILLO (1920)
CimbalicoØ 77 SOBRADO (1740)Ø 77 GREGORIO DE SOBRADO (1740)
De PrimaØ 105 DOMINGO PALACIO (1863)Ø 106 DOMINGO PALACIO (1805)
Santa MaríaØ 120 SANDALIO PALACIO (1851)Ø 119 JANUARIO BLANCO; ANTONIO CARRERA BLANCO (1864)
FroilanaØ 120 PEÑALACIA (1791)Ø 140 ANDRÉS CAGIGAL; DOMINGO PALACIO (1792)

Utilizamos, con todo, as denominacións tradicionais que CALVETE propón, aínda que temos dúbidas razoables se a palabra "cimbalico" non é propia de Aragón.
Hai xa que logo dous conxuntos diferentes: as sete campás litúrxicas, cunha mediana romana e o resto da forma esquilonada habitual, das que probablemente as cinco maiores volteaban habitualmente. Deste conxunto hai catro do século XVIII, dous do XIX e unha soa do século XX. De todas elas destacan os yugos de madeira, de gran variedade de formas e volumes, todos eles diferentes, e cuns grandes eixos metálicos, que atravesan o asa central das campás correspondentes e que constitúen, sen dúbida, a característica técnica (e acústica) máis singular deste conxunto.
As campás do reloxo organízanse en dous grupos ben diferentes: un pequeno carillón de sete campás, que se utilizou para tocar de xeito automático unha simple melodía, sen aproveitar todas as posibilidades do instrumento, e dúas extraordinarias campás de reloxo. Como é habitual, a campá das horas é máis antiga, tamén de forma romana e do século XVI, con dúas longas inscricións. Tamén seguindo a norma xeral, a campá dos cuartos é moito máis tardía, de principios do XVIII, cando se xeneralizaron os péndulos nos reloxos de torre, introducindo así unha maior precisión e podendo xa que logo marcar con certas garantías de exactitude o paso dos cuartos de hora.
Toques tradicionais de campás Descoñecemos os toques tradicionais. Con todo podemos intuír que as cinco campás maiores podían voltear, que ata as tres maiores tiñan barras de ferro para deixar as campás facía arriba entre toque e toque, e que as dúas campás pequenas, a pesar de estar dotadas de cepos de madeira suficientemente contrapesados, soamente tocábanse repicando. Ata, a campá chamada Santa María ten unha panca no cepo para axudar a levantala. Non podemos descartar que para os toques de coro de primeira, como noutros lugares, esta campá voltease (ou ben oscilase) mentres as demais repicaban.
Igualmente, a campá de sinais, situada na cuberta do templo, tocábase mediante unha longa soga que a facía oscilar, para avisar aos campaneros.
Toques actuais de campás Hai un grupo de campaneros para as festas e outras ocasións extraordinarias, cos que non puidemos contactar.
Cremos que soamente repican as campás, sen chegar a voltear ningunha delas. Estes indicios baséanse non soamente na disposición das cordas, ou na ausencia de restos de graxa no muro, senón tamén no gran tamaño dos badajos, propios de campás fixas, e moi perigosos para o volteo.
Os toques deben ter certas limitacións, xa que a campá Mariana maior carece de badajo, e a Sardinera está rajada.
Proposta de toques de campás Polo menos as dúas campás maiores deben ser dotadas de mecanismos auxiliares para os sinais diarios, así como a campá para os toques de coro cotiáns.
Estes mecanismos tirarán dos badajos e non limitarán, en ningún concepto, os toques manuais.
Intervencións A única intervención recente parece ser a conservación do reloxo, mediante unha caixa de material plástico que protexe o seu funcionamento, así como o pintado dos yugos de madeira cunha intensa cor verde plástico, que probablemente non sexa a mellor protección para a madeira.
Actuacións urxentes Debe regularse os dous mazos das campás do reloxo, para que se levanten máis e toquen con máis forza.
Igualmente debe dotarse de badalo adecuado á Mariana maior, e evitarse o toque da Sardinera ata a súa restauración.
Propostas Propomos unha serie de actuacións para recuperar a plenitude das campás e os toques da catedral.
En primeiro lugar as campás do reloxo. Trátase dun traballo delicado, no que deben intervir tanto empresas de restauración de campás como ferreiros con tecnoloxía tradicional pero con mentalidade restauradora. Conservando os ferros existentes, na medida do posible, e documentándoos ben, a campá debe baixar aproximadamente un metro, o suficiente para que quede espazo para a campá dos cuartos, que debe permanecer por encima. As dúas campás non deben colgar de vigas de ferro industriais, senón de barras metálicas elaboradas ao xeito tradicional. Tamén deben ser dotadas dos mesmos mazos externos por gravidade que agora teñen, conectados como na actualidade ao reloxo mecánico.
O carillón está nun estado de abandono que impide a recuperación das transmisións e do mecanismo. Ata, a instalación orixinal soamente permitía tocar unha melodía simple, sen aproveitar todas as posibilidades do mecanismo (unha maza para a campá maior, dúas para as demais excepto tres para a central, a máis utilizada). Sería razoable colgar as campás dunha nova estrutura, con vigas de madeira horizontais (aínda que os soportes fosen metálicos) e dotalas de electromazos situados preferentemente no interior. Estes mecanismos non soamente dan, polo menos neste caso, unha resposta máis rápida, senón que permiten modificar as melodías de xeito moito máis operativo e eficaz. As campás deberían "verse" desde a rúa para poder "oírse". Non é improbable que algunha delas debese afinarse para mellorar o seu sonoridad. Isto supón o desmonte, tras a documentación, do triplo conxunto de transmisións (na bóveda da sala do reloxo, no chan da sala de campás e no chan da terraza). Este desmonte creará unha maior amplitude na sala de campás e un espazo suficiente para recolocar o carillón na terraza.
As campás litúrxicas esixen poucos cambios. Soamente en caso que volvesen a voltear deberían dotarse, as tres maiores, de badalos máis pequenos, xa que os actuais poderían rompelas.
Igualmente debe ser dotada de badalo a Mariana maior.
En canto á Sardinera, a única do século XX, non creamos que teña suficiente entidade para ser conservada e restaurada mediante soldadura. Pola contra debería ser substituída por outra actual, que conservase as características musicais desta, así como o yugo de madeira e a instalación.
Unicamente para os sinais cotiáns, supondo que o grupo de campaneros será estable, debe dotarse ás dúas campás maiores de mecanismos que tiren dos badajos, cuxa resposta é moito máis rápida, e interferen menos nos toques manuais.
Con todo, se volteen ou non as campás, non parece necesario substituír os soportes actuais de engrase por rodamientos autocentrados, necesarios noutros lugares pero non aquí.
Finalmente os cepos de madeira deben ser protexidos con pinturas adecuadas e non plásticas como as actuais que impiden que a madeira respire acelerando a súa pudrición.
Autor
  • CALVETE HERNÁNDEZ, Pascual (1991)
  • ÁLVARO MUÑOZ, Mari Carmen; LLOP i BAYO, Francesc (06-09-2006)
  • Carraca
    A carraca está desmontada e depositada en terra.

     

    Bibliografía (Pódese ordenar por calquera dos campos)

    AutorTítuloData
    CALVETE HERNÁNDEZ, PascualCatedral de Lugo1991
    LOMBARDERO, XavierEl Ministerio de Cultura cataloga las campanas catedralicias gallegas2007
    INVITADOSantiago de Compostela: Las catedrales gallegas carecen de equipos de mantenimiento continuo2008
    FERNÁNDEZ DE LA CIGOÑA NÚÑEZ, EstanislaoIntrodución ás firmas, marcas, selos e sinetes dos fundidores das campás de Lugo2013
    37 Fotos

    Fichas das campás

    Editor da ficha LLOP i BAYO, Francesc
    Actualización 16-06-2020

    Campás actuais

    LocalizaciónCampáFundidorAno de fundiciónDiámetro (en cm)Peso
    Espadana en nave centralCampá de sinais1725ca4553
    LanternaCampá dos cuartos (A)DE PALACIO, FRANCISCO (GÜEMES)172582319
    LanternaCampá das horas (B)1577120617
    Sala de campásA Mariana menor (1)ALONSO DE VIADERO, DIONISIO17194449
    Sala de campásA Mariana maior (2)ALONSO DE VIADERO, DIONISIO17195386
    Sala de campásSan José, a Sardineira (7)CABRILLO MAYOR, JOSÉ (SALAMANCA)192064152
    Sala de campásCimbalico (5)DE SOBRADO, GREGORIO174077264
    Sala de campásDe Prima (3)DE PALACIO, DOMINGO (GÜEMES)1805106690
    Sala de campásSanta María (4)BLANCO, JANUARIO; CARRERA BLANCO, ANTONIO1864119602
    Sala de campásFroilana, Cana (6)CAGIGAL, ANDRÉS (VALLE DE HOZ); PALACIO, DOMINGO (GÜEMES)17921401589
    TerrazaCarillón (1)MURUA, VIUDA DE195464152
    TerrazaCarillón (2)MURUA, VIUDA DE195464152
    TerrazaCarillón (3)MURUA, VIUDA DE195474235
    TerrazaCarillón (5)MURUA, VIUDA DE195480296
    TerrazaCarillón (4)MURUA, VIUDA DE195489408
    TerrazaCarillón (6)MURUA, VIUDA DE1954103633
    TerrazaCarillón (7)MURUA, VIUDA DE1954108729

    Reloxos

    Reloxo mecánico (1)


    Desaparecido Parado

    AutorANTELO LAMAS, ANDRÉS
    Data de construción 1817
    Descricion Construído en 1817 polo famoso artista e reloxeiro da súa época e enxeñeiro de Mariña Andrés ANTELO LAMAS
    O reloxo actual non conserva restos daquel mecanismo excepto unhas pesas de ferro e outra pesa de pedra (que podería corresponder a un reloxo anterior).
    Editor da ficha ÁLVARO MUÑOZ, Mari Carmen; LLOP i BAYO, Francesc
    Actualización 21-04-2012
    2 Fotos
    Reloxo mecánico (2)


    Existente En funcionamento

    AutorMURUA
    Empresa de mantementoMURUA
    Data de construción 1940
    Descricion Hai un reloxo mecánico en funcionamento. As mazas das campás das horas e dos cuartos están mal reguladas e apenas se levantan, polo que producen escaso volume sonoro.
    As mostras ou esferas teñen propaganda ilegal nun monumento: "PAGAN / VIGO".
    Hai un mecanismo de carillón automático. Aparentemente a melodía tocada era sinxela, sen acordes nin notas dobres.
    Ata, algúns dos martelos dobres das campás do carillón están unidos entre se, tocando en consecuencia ao unísono (con perigo de rotura da campá).
    O mecanismo está funcionando.
    Editor da ficha ÁLVARO MUÑOZ, Mari Carmen; LLOP i BAYO, Francesc
    Actualización 06-09-2006
    16 Fotos
    Inventario xeral de reloxos
  • Ficha reducida (PDF)
  • LUGO: Campás, campaneiros e toques
  • Francesc LLOP i BAYO; Francesc Xavier MARTÍN NOGUERA Metodologia dels inventaris de campanes (1998)
  • Volver á páxina anterior
  • Menú inicial CAMPANERS DE LA CATEDRAL DE VALÈNCIA
    Campaners de la Catedral de València
    © Campaners de la Catedral de València (2024)
    campaners@hotmail.com
    Actualización: 28-03-2024
    Convertir a PDF

    Connectats: 68 Visitants: 68 Usuaris: 0