Desde tempos remotos Ourense é capital da súa diocese, e xa a partir do século VI se coñece o nome dalgúns dos seus bispos. Durante o reino suevo tivo un especial protagonismo, e construíuse unha primeira catedral que "estivo edificada no lugar que hoxe ocupa a igrexa de Santa María Nai". Daquela época nada conserva o edificio actual, só quedan os capiteis e columnas de mármore do país reutilizados na fachada barroca da citada igrexa, quizais procedentes da primitiva construción.
A invasión musulmana supuxo para Ourense un grave episodio que non foi superado ata a repoboación efectuada por Afonso III arredor do ano 900. Non transcorrera un século cando novas incursións, agora por parte dos normandos e do caudillo musulmán Almanzor, arrasaron a cidade. No derradeiro cuarto do século XI o bispo Eredonio construíu e dedicou un templo a Santa María Nai que debeu facer o oficio de catedral ata que se consagrou a actual, pois as súas reducidas dimensións impedían satisfacer as esixencias de culto impostas pola prosperidade da sé auriense no século XII. Non obstante, esa prosperidade é máis unha intuición ca unha evidencia documental, pois as continúas devastacións que ó longo dos séculos sufriu a cidade de Ourense e a súa catedral provocaron perdas importantísimas no arquivo da Igrexa.
A carencia de noticias documentais explica que sexan diversas as opinións sobre a data de construción da catedral, e aínda que as diferenzas non son de moitos anos, si son relevantes. O único dato seguro é a acta de consagración do altar maior á que xa se fixo alusión ó comezo.
A súa estrutura é románica de transición (moi notable neste sentido), con certa inspiración cisterciense e influxo compostelán como igrexa de peregrinación.
Ten planta de cruz latina, coa primitiva cabeceira de tres ábsidas (hoxe só queda a central, mutilada), tres naves separadas por piares cruciformes, arcos dobrados e apuntados e bóvedas de crucería de gran prestancia arquitectónica.
A catedral ocupa o mesmo soar da primitiva basílica do período suevo. Ó longo da historia feudal da cidade foi convertida en fortaleza en numerosas ocasións. Foi declarada monumento nacional o 3 de xuño de 1931 e ten honores de basílica dende o ano 1887.
Fonte Obispado de Ourense (2006)

Dos son del año 1780, otras del 1828, otra de 1879 y una de 1925. Las de 1780 donadas por un tal Cagigal siendo fabriquero y Canónigo Don Pedro Carballo. Las de 1828, sexto del Pontificado de N. Santísimo P. León XII, Undécimo del Ilustrísimo Señor Dámaso Iglesias y Lago Obispo de Orense y 21 del Reinado de N. Católico Monarca D. Fernando VII Rey de las Españas. Las de 1879, pequeñas, una pesa 50 Kgs. y otra 60, siendo Fabriquero D. Francisco de Solís. La de 1925, Moisés Díaz Palencia.
Las grandes, Pote y Mayor, pesan muchos Kgs. pero no sé cuantos.
También está la campana de las horas del reloj catedralicio que lleva una curiosa inscripción. Los datos fueron publicados por el Sr. González Paz, en el diario "La Región", hace unos años (no puedo precisar fecha). Dicen así:
"La campana de las horas" se calcula que pesa unos 1.200 Kgs. y tiene una hermosa leyenda en latín, cuya versión dice: Fue llevado JesÚs a Pilatos, en la hora de Prima. En la hora de tercia gritaban ¡crucifícalo!. En la hora de sexta llevaron a JesÚs a la Cruz. En la hora de nona, expiró JesÚs. Año de 1551 siendo oferente el Sr. Canónigo Rodrigo de Quiroga.

Antiguamente había Campanero. Hoy están electrificadas. En el repique funcionan todas, aunque con menos elegancia que cuando se tocaban a mano. Alguna, como su nombre indica, como las Primas, se tocan para anunciar el Coro. La Solemne para los días solemnes y la Diaria para todos los días. El Pote se toca para los muertos. A difunto Canónigo o Beneficiado se tocan todas desde la Mayor hasta la más pequeña.