Catedral do Apóstolo Santiago - SANTIAGO DE COMPOSTELA (GALICIA)

Inventario de las campanas de las Catedrales de España

Catedral do Apóstolo Santiago - SANTIAGO DE COMPOSTELA (GALICIA)

Listado musical
(Referencia: 666)



DescripciónLas dos torres principales de la fachada se denominan respectivamente torre de las campanas, la situada en la nave de la epístola, y torre de la carraca, en la nave del evangelio.
En otra torre independiente se encuentran las dos campanas nuevas del reloj, mientras que las dos antiguas del reloj están expuestas en el claustro junto con otra de la torre.
La instalación del botafumeiro y sobre todo su accionamiento son de gran interés, desde un punto de vista campanológico, ya que está relacionado con técnicas antiguas para tocar grandes campanas mediante una soga gruesa que se divide en otras menores, como ocurre con la campana N'Aloi de la Catedral de Palma (Mallorca) (Illes Balears)
GraffittiHay escasos grafitos, debido a la dureza de la piedra. En la torre del reloj "A. T." / "1872"
En la torre de las campanas "I668". Otros de 1942, 1964... "LUZ"
En la desaparecida caja de control eléctrico "TONY/JOSÉ / 2006 / "NUNCA MAIS" "
Junto a la campana "San Luis" (7) dice junto a una cruz "1937 / VIVA / ESPAÑA"
En la escalera de acceso a la sala de campanas "18-1-1942 / EИTRO DE CAMPAИE ...". También "SANDIÑO LAGE / 1964" "16-1-1942 / RICARDO SANDIÑO" "Quete / 1939"
También entre otros "Agustn", "AF / 1937"
En la sala segunda de la torre de las campanas, posible casa del campanero, y a lo largo de la escalera, hay antiguos grafitos en almagra, sobre los que se sobreponen otros en color azul verdoso. En la entrada a la sala de campanas (que tiene una reja para su cierre) "MIRADOR -> " (sobre un grafito antiguo de almagra).
En la tapa moderna de la caja de contactores dice "NON DESMONTAR / EN CASO DE NECESITAR DESMONTAR ON ANDAR / NO CUADRO FALAR CON MANUEL (ELECTRICISTA) / 692860963"
En el interior de las campanas mayores hay diversos grafitos de gran interés, ya que son, en su mayor parte, firma de campaneros anteriores, así como otros datos relacionados con la pequeña historia de la torre.
Estado anteriorCaja de control eléctrico debajo de la sala de campanas, fuera de normas y oxidada.
Estado actualCaja nueva de control eléctrico debajo de la sala de campanas sin interruptor ni enchufe de corriente exteriores.
Toques actuales de campanasEn 2014 documentamos un ordenador BELLTRON GM-720, con los siguientes toques indicados en sendas etiquetas:
  • Toque Coro
  • Repique 7 a 13
  • Repique 1 a 13
  • Repique 1 a 6
  • Difuntos 1 y 2
  • Volteo 1 a 6
  • Volteo 7 a 13
  • Volteo 1 a 16
  • Volteo camp pequeñas

La relación no corresponde casi en absoluto a los toques tradicionales. Para comprender esta programación se debe precisar que numeran las campanas de mayor a menor, algo habitual en música, pero no en campanas tradicionales.
Ciertamente las dos pequeñas voltean, en la actualidad, pero ese toque no corresponde con ninguno tradicional. Tampoco corresponde el toque de difuntos con las dos campanas mayores, ya que había como hemos señalado en los últimos tiempos un toque con cinco campanas granes, excluida la mayor para los difuntos de menor rango, y el toque de las seis, incluida la mayor, para los toques de difuntos más solemnes. No se indica el toque de los domingos, ni el de vísperas, pero se inventan tres volteos, incluso cuatro si añadimos las pequeñas, que no corresponden con ninguna tradición de esta Santa Iglesia Catedral. La inclusión de la campana de Fuoco, silenciosa tradicionalmente, aumenta aún más la confusión respecto a los toques propios de esta Catedral.
El toque de coro, documentado en 2014, consiste en golpes de la campana mayor del campanil, mientras que el toque de coro se realizaba con la menor, o una de las menores, a balanceo.
El toque de oración, documentado a las 06:55 de la mañana, a las 11:55 y a las 19:55 consiste en tres veces tres golpes de la campana mayor, y luego veinticuatro seguidos de la misma.
ActuacionesLa campana de las horas o Berenguela, así como la de los cuartos, que estaban rajadas de arriba abajo, fueron copiadas, en lo epigráfico y en lo sonoro, realizando sendas réplicas EIJSBOUTS de Asten en 1987 o 1988. Las campanas de la torre, el llamado "carillón", y las otras de grandes dimensiones e igualmente fijas, están dotadas de electromazos para su toque automático.
Autor
  • CALVETE HERNÁNDEZ, Pascual (1991)
  • PEDRALS, Joan (10-11-2000)
  • ÁLVARO MUÑOZ, Mari Carmen; LLOP i BAYO, Francesc (08-09-2006)
  • ÁLVARO MUÑOZ, Mari Carmen; LLOP i BAYO, Francesc (29-11-2013)
  • Cuadrante solar
    Hai un pequeno cuadrante solar, na terraza da campá Berenguela, posiblemente para pór en hora o mecanismo do reloxo.

     

    Matraca
    A torre norte, chamada tamén torre da carraca, contén unha carraca, é dicir unha matraca de láminas, de grandes dimensións, depositada no chan.
    É a única carraca de láminas existente nas diversas Catedrais.
    En 2006 estaba fóra de uso e non se puido documentar.
    En 2014 foi substituída por unha réplica, que se utiliza mediante unha manivela, para a Semana Santa. Na nova carraca di "S. ROUCO".

     

    Bibliografía (Se puede ordenar por cualquiera de los campos)

    AutorTítuloFecha
    TROITIÑO, ManuelCampanas de la Catedral de Santiago de Compostela1980
    REGO, Benito25 millones costará restaurar la campana que dará la bienvenida al Papa1982
    CATEDRAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELACampanas de la torre1985
    LLORET / LAS PROVINCIASUna fundición valenciana quiere construir la campana de Santiago de Compostela1986
    MARTÍN MERINO, A.Las campanas, bajo toque de silencio1988
    DEN HOLLANDER, Ing. Pieter A. - ROYAL EIJSBOUTSLetter inviting dr. Llopo i Bayo to the cast of the biggest bell of the Cathedral of Santiago1989
    DEN HOLLANDER, Ing. Pieter A. - ROYAL EIJSBOUTSConcerne cloche de la cathédrale de Santiago1989
    DEN HOLLANDER, Ing. Pieter A. - ROYAL EIJSBOUTSCathédrale de Santiago - Prix supplémentaires1989
    DRAGADOS - CORUÑAProyecto sustitución de la antigua campana rajada y fabricación de una nueva1989
    EFELas campanas de Compostela, a Holanda1989
    LLOP i BAYO, FrancescRestauración de las campanas de las horas y de los cuartos de la Catedral1989
    LLOP i BAYO, FrancescCarta al subdirector general del patrimonio mueble sobre el retraso en la fundición de las campanas del reloj de la Catedral de Santiago de compostela1989
    LUQUE, A.Campanas valencianas en un Museo Europeo1989
    MORALES, Alfredo - Subdirector General de Bienes Muebles del ICRBCCertifica que el señor Fransec Llop realiza un estudio sobre conservación de las campanas históricas de las catedrales españolas1989
    PÉREZ URIZARNA, Sara - Inspección Técnica de MonumentosProyecto básico y de ejecución de obras de restauración de la Catedral de Santiago de Compostela1989
    PORTILLA LINARES, MiguelCarta al periódico La Voz de Galicia sobre la fundición de la campana Berenguela1989
    PORTILLA LINARES, MiguelPresupuesto para fundir la campana "Berenguela" y un reloj Apolo para la catedral de Santiago de Compostela1989
    REDACCIÓNCultura dice que hay razones técnicas y económicas para la fundición de la Berenguela en Holanda1989
    ANONIEMKlok voor de katedraal van Santiago de Compostella1990
    LLOP i BAYO, FrancescFundición de la campana de las horas de la Catedral de Santiago1990
    CALVETE HERNÁNDEZ, PascualCatedral de Santiago de Compostela1991
    LEHR, Dr. AndréRestauració de campanes1993
    BOLETÍN DE NOTICIAS SOBRE EL CAMINO DE SANTIAGOCerca de un centenar de campanas tañirán en concierto1999
    LA SERCampanadas 25 de Diciembre2000
    PEDRALS, JoanEl reloj de la Catedral de Santiago de Compostela2000
    PEDRALS, JoanLes campanes originals del rellotge de la Catedral de Santiago de Compostela2002
    AVANLa campana ´Micalet´ de la Catedral de Valencia es la cuarta más grande de España, según un inventario del Gremi de Campaners2004
    PEDRALS, JoanLas Campanas en Cataluña2004
    REDACCIÓNLa campana ‘Micalet’, la cuarta mayor de España2004
    DE ESCALLADA GONZÁLEZ, LuisLa campana del Año Santo Lebaniego2006
    ECCLESIA DIGITALToque de campanas contra la droga2007
    GONZÁLEZ BÁEZ, CaliHistoria de las campanas2007
    LOMBARDERO, XavierEl Ministerio de Cultura cataloga las campanas catedralicias gallegas2007
    RODRÍGUEZ ESCUDERO, José GuillermoLa Torre negra de El Salvador2007
    D., C.Ajustes en el reloj de la Catedral2008
    DE SOLA, Juan / EFELos últimos campaneros2008
    INVITADOSantiago de Compostela: Las catedrales gallegas carecen de equipos de mantenimiento continuo2008
    PONTEVEDRA, Silvia R.50 euros por tocar a muerto.2008
    CALVO, JuditLas campanas repicarán esta tarde por el Año Santo Compostelano2009
    La Voz de GaliciaLas cinco torres recuperarán ventilación y belleza con la apertura de sus ventanas y huecos cegados2009
    RINCONES DE SANTIAGOLa torre del reloj de la catedral2009
    A VOZO Arcebispado pide que se reciba ao Papa con campás e suspende ese día as misas en Santiago 2010
    CARUNCHO, JacoboLa Berenguela tiene cuerda para rato 2010
    DEAÑO, SantiagoRehabilitarán la Berenguela, el gran reloj que da la hora de Compostela2010
    DÍEZ GONZÁLEZ, Juan DanielGalicia 2010.- II Santiago de Compostela 22010
    EFECostello y Krall unen sus voces en España al pie de la catedral de Santiago2010
    EFERepique de campanas en Compostela para anunciar la llegada del papa2010
    EL CORREO GALLEGOEl Correo hace 25 años2010
    EUROPA PRESSLa Catedral de Santiago recupera su carraca para sustituir a las campanas en Semana Santa después de 40 años2010
    FACEBOOKLas campanas de Santiago2010
    R. PONTEVEDRA, SilviaLa carraca vuelve a sonar en el Obradoiro2010
    R., S.; LINDE, P.Una grieta junto al campanario causa los estragos en el Pórtico2010
    DISFRUTA SANTIAGO¿Quieres escuchar el sonido de la Carraca de la Catedral?2011
    EUROPA PRESSLa carraca de la Catedral de Santiago sustituirá a las campanas los próximos viernes y sábado santos2011
    EUROPA PRESSLa Catedral proyecta el arreglo de las deterioradas torres del Obradoiro2011
    HERNÁNDEZ, Julián¿A quién venden las campanas?2011
    FANDIÑO LAGE, RicardoToques y repiques de las campanas de la S. A. M. I. C. B. de Santiago de Compostela2012
    MARTÍN PRIETO, Adrián; PANERO PARDO, Ángel; PÉREZ CASTRO, LourdesCuadernos Técnicos. La Carraca de la Catedral de Santiago.2012
    CAMPANAS QUINTANAParticipamos en la Feria Apostolus2014
    CERVERA, CésarAlmanzor, «el Victorioso» que arrastró las campanas de Santiago hasta Córdoba 2014
    CLOCK-O-MATICEen zalig kerstfeest en een gelukkig Nieuwjaar2014
    CONDE, AlfredoCampanas de Compostela2014
    EUROPA PRESSLa Carraca histórica de la Catedral de Santiago volverá a sonar durante el Viernes y el Sábado Santo2014
    LLOP i BAYO, FrancescToques de las campanas de la Catedral de Santiago de Compostela2014
    LLOP i BAYO, FrancescVisita del hijo del último campanero2014
    A VOZA Catedral recupera os xugos de madeira das campás da torre sur2015
    ECGLa Carraca de la Catedral sustituirá a las campanas2015
    EIRÉ, L.El repique francés vuelve a la Catedral para inaugurar el Año Santo extra2015
    LA VOZ DE GALICIARicardo Fandiño, o último campanero, residía no alto da basílica2015
    La Voz de GaliciaEl experto Francesc Llop ensayó los toques de las campanas y elogió sus sonidos originales2015
    SALGADO, FernandoEl escalatorres Puertollano2015
    SERRANO, ÁlexA dos campanas de recuperar su voz2015
    A VOZA torre sur da Catedral libérase de estadas desde as campás2016
    ALONSO DE LA PEÑA, JavierNotas sobre a restauración do conxunto de campás da catedral de Santiago2016
    ALONSO DE LA PEÑA, JavierNotas sobre la restauración del conjunto de campanas de la Catedral de Santiago2016
    CAMBEIRO, Xosé Manuel«Todos os días subía 94 escaleiras»2016
    LLOP i BAYO, FrancescAs campás da catedral de Santiago: a máis alta música comunitaria2016
    R. PONTEVEDRA, SilviaHallada una escultura de la fachada original del Pórtico de la Gloria2016
    SANTIAGOLa campana Santa Bárbara vuelve a la Catedral tras dos décadas ausente2016
    VILLAR, CarmenAl fin doblan (todas) las campanas2016
    CAMPOS, AndrésSantiago de Compostela, en 10 imprescindibles muy curiosos2017
    LLOP i BAYO, FrancescLas campanas, ¿ruido sagrado?2017
    MORALES, José ManuelLas campanas de Santiago2017
    PRIETO, DaríoPedro Halffter llena el Bierzo de música vagabunda2017
    REBOYRAS, ArturoEl último campanero catedralicio 2017
    ZAFRA, IgnacioProhibido tocar las campanas, vecinos durmiendo2017
    CRESPO, José(III) Los esclavos blancos: Saqueo y esclavismo sexual2018
    LA VOZ DE GALICIARetiran as campás da Berenguela do ano 17292018
    LLOP i BAYO, FrancescPreguntas sobre las campanas restauradas de Santiago (Villena)2018
    LOUZAO VILLAR, JosebaEl sonido de las campanas: una aproximación al paisaje sonoro católico en la España contemporánea2018
    REDACCIÓN...Cuando la sustitución de la campana de la Torre del Reloj fue todo un acontecimiento en la ciudad 2018
    VENTOSO, LuisLa paz campesina2018
    DONAT, BegoñaOliver Laxe: “Me parece de una decadencia atroz acostumbrar al espectador a entenderlo todo”2019
    KAVANAGH, EduardoAlmanzor, saqueador de Santiago2019
    REBOYRAS, Arturo315 "manivelazos" cada 24 horas 2019
    MERAYO, Paché«Quiero rescatar de la historia lo que la historia sepultó»2020
    SAN SEBASTIÁN, IsabelLas campanas de Santiago2020
    EL CORREO GALLEGO...Cuando se sustituyó por una nueva la campana de la Berenguela de la Torre del Reloj de la Catedral2022
    REDACCIÓNLa Catedral de Santiago recupera el toque manual de las campanas2023
    ASOCIACIÓN CULTURAL CAMPANEIROS DE GALICIATaller de toque manual de campás2024
    LLOP i BAYO, FrancescAlgunes notes sobre matraques2024
    PRESAS, JavierLa primera torre con reloj de España está en Galicia 2024
    TÁBOAS, JacoboLa Catedral de Santiago recupera el sonido de las campanas de la Torre Sur2024

    Grabaciones sonoras (Se puede ordenar por cualquiera de los campos)

    PersonaAudioFechaDuración
    FANDIÑO LAGE, RICARDOEl campanero de la catedral 04-01-201201:06
    Campanas Catedral Santiago 30-04-201624:57

    Vídeo (Se puede ordenar por cualquiera de los campos)

    PersonaVídeoFechaDuración
    Carraca de la Catedral 20-04-201001.20
    ERMECA campá de sinais, restaurada 02-01-201600:16
    QUINTÍA, RAFAEL (OS CHICHISOS)As campás 19-04-201634:37
    As campás 03-05-201601:57
    ASOCIACIÓN CULTURAL CAMPANEIROS DE GALICIAToque de difunto papal na morte de Benedicto XVI 31-12-202216:37
    ASOCIACIÓN CULTURAL CAMPANEIROS DE GALICIAVoces de bronce 16-12-202301:30
    803 Fotos

    Fichas de las campanas

    Fichas de las campanas de mano

    Editor de la ficha LLOP i BAYO, Francesc
    Actualización 13-01-2024

    Campanillas de mano

    LocalizaciónCampanilla de manoFundidorAño fundiciónDiámetro (en cm)Peso
    Museo da CatedralReprodución da campá do Abad Samson
    Museo da CatedralReproducción da campá dos Caídos de Rovereto (Italia)199650
    Museo da CatedralCampà de man (1)155450
    Museo da CatedralCampà de man (2)VAN DEN EYNDE, JAN155450

    Campanas actuales

    LocalizaciónCampanaFundidorAño fundiciónDiámetro (en cm)Peso
    Capela do SantísimoCampá de sinais152
    Claustro da CatedralPrima Bárbara (copia)OCAMPO (ARCOS DA CONDESA)1997106690
    Claustro da CatedralDe cuartos (A)GÜEMES, PEDRO DE17291471839
    Claustro da CatedralDe horas, Berenguela (B)GÜEMES, PEDRO DE17292545850
    Espadana sobre as cubertasLaus Deo, campá de sinais (0)1550ca4449
    Museo da CatedralCampá do museu18513525
    Presbiterio do altar maiorCampá no presbiterio18443016
    Torre das campásVacante (1)1541103633
    Torre das campásPrima Bárbara (2)DE PALACIO, FRANCISCO (GÜEMES)1734105670
    Torre das campásFogo (3)PALACIO, FERNANDO DE1749109750
    Torre das campásPrima Salomé (4)DE PALACIO, FRANCISCO (GÜEMES)1734113835
    Torre das campásÁnimas (5)16721411001
    Torre das campásSan Luis (6)16751471134
    Torre das campásSantiago, Mayor (7)16752113354
    Torre das campás - Campanilcampanil (1)AZA Y CEDRÚN, JOSÉ ANTONIO DE18313525
    Torre das campás - Campanilcampanil (2)LISTE PEREIRAS, JUAN (PARROQUIA DE ORAZO)18863627
    Torre das campás - Campanilcampanil (3)LISTE VILLANUEVA, JOSÉ (PARROQUIA DE ORAZO)19164553
    Torre das campás - Campanilcampanil (4)OCAMPO (ARCOS DA CONDESA)19194864
    Torre das campás - Campanilcampanil (5)16714968
    Torre das campás - Campanilcampanil (6)LISTE VILLANUEVA, JOSÉ (PARROQUIA DE ORAZO)19165072
    Torre das campás - Campanilcampanil (7)167175244
    torre do relóxioCampá dos cuartos (A)EIJSBOUTS19901471839
    torre do relóxioCampá das horas (B)EIJSBOUTS19892576060

    Relojes

    Reloj mecánico (1)


    Existente En marcha

    AutorANTELO LAMAS, ANDRÉS
    Fecha de construcción 1831
    Descripción Maquinaria construída en 1831 polo relojero ferrolán Andrés Antelo, e que soa cunha especial harmonía, como corresponde a un traballo de artesanía confeccionado co máximo rigor.
    Un enorme armario cadrado de madeira, con cristais nos catro lados, atópase no centro da torre encerrando a maquinaria. Del saen catro eixos que son os que moven as agullas en forma de frecha das catro fachadas. Tamén dúas pancas que son as que fan soar as campás que marcan as horas á cidade.
    Para iso, está colocado xusto debaixo da Berenguela, e en liña recta, para que os cables que a fan soar a cada hora funcionen perfectamente.
    Esta maquinaria está tan ben axustada que apenas precisa mantemento, e só algún axuste horario de cando en vez, ocasionado, como explica Antonio Conde, sobre todo polos cambios de temperatura, que poden provocar algunha mínima variación ocasionalmente.
    Para facer estes axustes dispón dentro dunha pequena esfera que marca a mesma hora que fóra. Nestes pequenos axustes non é necesario desconectar o mecanismo das campás, pero si cando se produce o cambio da hora oficial, sobre todo na primavera, xa que a maquinaria non anda marcha atrás, polo que é preciso adiantalo once horas.
    Para que o reloxo funcione é preciso darlle corda cada día cunha enorme manivela que fai subir os contrapesos que colgan dunha cadea ata o piso inferior. Tamén hai que engrasarlo periodicamente. Na parte superior ten catro diferenciais, como os coches, cada un dos cales está conectado a un eixo que atravesa a fachada e é o que fai virar a agulla que marca a hora.
    A maquinaria está conectada tamén con dous brazos mecánicos enganchados a sendas cadeas que colgan do piso superior. Estas cadeas están conectadas a dous martelos que golpean a Berenguela cando hai que dar as horas, e a unha campá menor, que é a que sinala os cuartos e as medias.
    Logo dun tempo parado, o reloxo volveu porse en marcha na pasada década. Foi entón cando se substituíron as antigas campás, que hoxe se poden contemplar no claustro da Catedral, por unhas novas, afinadas para que soasen igual que as súas predecesoras. Desde entón Antonio Conde Fontao encárgase do mantemento da maquinaria. D., C. O Correo Galego (30-11-2008)
    Actualización 20-04-2017
    52 Fotos
    Inventario general de relojes

    Ordenadores

    Ordenador (1)


    Existente En marcha

    AutorCLOCK-O-MATIC
    Fecha de construcción 2005ca
    Descripción O computador ten unha folla de papel pegada co seguinte texto:

    1 (·)
    2 (·)
    3 (·) 5 (·)
    4 (·)
    Repicar
    Pulsar 2 veces botón 4
    " 1 vez " 3
    Con los botones 1 ó 2 poner o sacar minutos deseados
    Pulsar 3
    Editor de la ficha LLOP i BAYO, Francesc
    Actualización 20-12-2023
    4 Fotos
    Ordenador (2)


    Existente Parado

    AutorBELLTRON
    Empresa de mantenimientoCOMUNICACIONES ELEMAR-NOR
    Fecha de construcción 2010ca
    Editor de la ficha ÁLVARO MUÑOZ, Mari Carmen; LLOP i BAYO, Francesc
    Actualización 21-12-2015
    4 Fotos
    Ordenador (3)


    Existente En marcha

    AutorCLOCK-O-MATIC
    Empresa de mantenimientoERMEC
    Fecha de construcción 2015
    Editor de la ficha ÁLVARO MUÑOZ, Mari Carmen; LLOP i BAYO, Francesc
    Actualización 21-12-2015
    1 Fotos
    Inventario general de ordenadores
  • Ficha reducida (PDF)
  • Regresar a la página anterior
  • Inventario de las campanas de las Catedrales de España
    © Ministerio de Cultura y Deporte (2025)
    Dr. Francesc LLOP i BAYO (2025)
    083038@gmail.com
    Última modificación: 13-02-2025